Gỡ điểm nghẽn sử dụng quỹ phát triển khoa học công nghệ
15:41, 20/03/2025
Cần hoàn thiện quy định về quỹ phát triển khoa học và công nghệ phù hợp với tình hình thực tiễn và đặc thù hoạt động tài trợ của quỹ.
Hoàn thiện quy định về quỹ
Bộ Khoa học và Công nghệ đang xây dựng Luật Khoa học, công nghệ và Đổi mới sáng tạo. Một trong những điểm đáng chú ý tại dự thảo Luật đó là việc hoàn thiện quy định về quỹ phát triển khoa học và công nghệ phù hợp với tình hình thực tiễn và đặc thù hoạt động tài trợ của quỹ.
Hoạt động nghiên cứu, ứng dụng khoa học và công nghệ. Ảnh minh họa
Cụ thể, đối với Quỹ phát triển khoa học và công nghệ quốc gia, dự thảo Luật nêu: Chính phủ thành lập Quỹ phát triển khoa học và công nghệ quốc gia để tài trợ cho các nhiệm vụ khoa học và công nghệ; ngân sách hoạt động của Quỹ phát triển khoa học và công nghệ quốc gia bao gồm: nguồn kinh phí được cấp ban đầu, kinh phí cấp bổ sung hằng năm vào tài khoản tiền gửi của quỹ tại Kho bạc Nhà nước; khoản đóng góp tự nguyện, hiến, tặng của tổ chức, cá nhân và nguồn hợp pháp khác.
Cơ quan Quỹ phát triển khoa học và công nghệ quốc gia là đơn vị sự nghiệp công lập trong lĩnh vực khoa học và công nghệ, thực hiện nhiệm vụ quản lý quỹ. Chính phủ quy định Điều lệ tổ chức, hoạt động và chế độ quản lý tài chính của cơ quan Quỹ Phát triển khoa học và công nghệ quốc gia.
Đối với, Quỹ phát triển khoa học và công nghệ của bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan trung ương, tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương, dự thảo Luật quy định: Bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan khác ở trung ương, Ủy ban nhân dân cấp tỉnh tùy theo tình hình thực tế thành lập Quỹ phát triển khoa học và công nghệ để phục vụ yêu cầu phát triển khoa học và công nghệ.
Quỹ được hình thành từ nguồn vốn được cấp một lần ban đầu từ ngân sách nhà nước dành cho phát triển khoa học và công nghệ của bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan trung ương, tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương; vốn bổ sung hằng năm từ phân bổ ngân sách cho nhiệm vụ khoa học và công nghệ cấp bộ, cấp tỉnh và kết quả hoạt động của quỹ; đóng góp của doanh nghiệp theo quy định của pháp luật; khoản đóng góp tự nguyện, hiến, tặng của tổ chức, cá nhân và nguồn hợp pháp khác.
Bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan khác ở trung ương, Ủy ban nhân dân cấp tỉnh sử dụng các đơn vị hiện có để thực hiện nhiệm vụ quản lý quỹ. Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ quy định Điều lệ mẫu tổ chức và hoạt động của quỹ phát triển khoa học và công nghệ của bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan các cơ quan khác ở trung ương, Ủy ban nhân dân cấp tỉnh.
Bên cạnh đó, dự thảo Luật cũng quy định rõ về Quỹ phát triển khoa học và công nghệ của tổ chức. Cụ thể, Nhà nước khuyến khích các tổ chức thành lập Quỹ Phát triển khoa học và công nghệ theo quy định của pháp luật. Quỹ này là khoản tiền dành cho: Nghiên cứu, phát triển công nghệ và đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp; đầu tư, tài trợ cho các hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo.
Quỹ được hình thành từ nguồn vốn và tài sản đóng góp của tổ chức, không có nguồn gốc từ ngân sách nhà nước; khoản đóng góp tự nguyện, hiến, tặng của tổ chức, cá nhân và nguồn hợp pháp khác.
Tổ chức thành lập quỹ thành lập cơ quan quản lý quỹ, quy định điều lệ hoạt động của quỹ, điều lệ tổ chức và hoạt động của cơ quan quản lý quỹ và phải đăng ký tại cơ quan quản lý nhà nước về khoa học và công nghệ địa phương nơi đặt trụ sở chính của cơ quan quản lý quỹ.
Các nội dung hoạt động của quỹ được thực hiện theo các định mức chi quy định trong điều lệ hoạt động của quỹ. Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ quy định mẫu điều lệ tổ chức và hoạt động của Quỹ Phát triển khoa học và công nghệ của tổ chức.
Doanh nghiệp ngoài nhà nước được khuyến khích thành lập Quỹ phát triển khoa học và công nghệ của mình hoặc đóng góp vào Quỹ phát triển khoa học và công nghệ của ngành, địa phương. Doanh nghiệp nhà nước phải trích một tỷ lệ tối thiểu thu nhập tính thuế thu nhập doanh nghiệp để lập Quỹ Phát triển khoa học và công nghệ của mình.
Ngoài ra, tại dự thảo Luật cũng quy định, đầu tư ngoài ngân sách nhà nước cho hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo; các khoản đầu tư, tài trợ của doanh nghiệp cho các hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo được tính là khoản chi thực tế phát sinh liên quan đến hoạt động sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp.
Kinh phí dành cho nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ và đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp được tính là khoản chi thực tế phát sinh liên quan đến hoạt động sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp. Tổ chức, cá nhân nhận đầu tư, tài trợ kinh phí thực hiện nhiệm vụ khoa học và công nghệ không sử dụng ngân sách nhà nước được chi tiêu theo định mức của nhà đầu tư, nhà tài trợ.
Ngoài ra, tại Nghị quyết số 193/2025/QH15 Nghị quyết số 193/2025/QH15 về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc biệt tạo đột phá phát triển khoa học, công nghệ vừa được Chủ tịch Quốc hội ký ban hành nêu rõ, ưu tiên cấp kinh phí từ ngân sách nhà nước để triển khai các nhiệm vụ khoa học và công nghệ theo cơ chế quỹ thông qua các quỹ phát triển khoa học và công nghệ.
Đề xuất mở rộng nội dung chi cho khoa học
Góp ý về vấn đề này tại dự thảo Luật Khoa học, công nghệ và Đổi mới sáng tạo, Bộ Công Thương cho biết, hiện nay, quy định về nội dung chi từ Quỹ khoa học và công nghệ của doanh nghiệp theo Luật Khoa học và Công nghệ năm 2013 và các văn bản hướng dẫn là một trong những khó khăn, vướng mắc trong quá trình sử dụng Quỹ khoa học và công nghệ của doanh nghiệp; hạn chế tính hiệu quả đối với với chính sách này của Nhà nước.
Hoạt động nghiên cứu khoa học công nghệ - Ảnh minh họa
Nguyên nhân chủ yếu do các quy định về nội dung chi hiện tại tập trung vào hỗ trợ hoạt động nghiên cứu khoa học và công nghệ (tương tự các hoạt động tại các tổ chức khoa học và công nghệ) trong khi các hoạt động này rất hạn chế, đặc biệt đối với các doanh nghiệp nhỏ và vừa.
Bên cạnh đó, trong phạm vi của doanh nghiệp, khó có thể tách biệt giữa hoạt động nghiên cứu khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo với hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp; máy móc thiết bị (như được quy định tại khoản 1, Điều 61) cũng đồng thời được sử dụng cho mục đích sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp. Điều này dẫn tới những quan ngại của doanh nghiệp với khả năng vi phạm các quy định của hệ thống văn bản pháp luật.
Vì vậy, đề nghị đơn vị chủ trì soạn thảo tiếp tục nghiên cứu để có quy định cụ thể, đảm bảo thuận lợi cho doanh nghiệp trong quá trình áp dụng theo hướng mở rộng nội dung chi liên quan đến hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo của doanh nghiệp như: Mua sắm máy móc thiết bị, công nghệ; đổi mới, cải tiến công nghệ; tài trợ cho các tổ chức khoa học và công nghệ để giải quyết các vấn đề hoạt động sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp; các hoạt động đào tạo nâng cao tay nghệ và trình độ chuyên môn, kỹ thuật của cán bộ, người lao động...
Ngoài ra, đề nghị bổ sung quy định trong trường hợp các bộ, ngành, địa phương không hình thành quỹ thì việc quản lý, tổ chức thực hiện nguồn ngân sách sự nghiệp khoa học và công nghệ sẽ được thực hiện như thế nào, thông qua cơ chế nào. Đồng thời, cần làm rõ các khoản đầu tư, tài trợ của doanh nghiệp cho hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo là những khoản đầu tư như thế nào.
Theo các chuyên gia, Quỹ hỗ trợ phát triển khoa học và công nghệ là vấn đề quan trọng, hỗ trợ được nhiều cho doanh nghiệp. Tuy nhiên, việc giải ngân quỹ còn chậm, quá trình các nhà khoa học nhận được kinh phí từ quỹ để áp dụng nghiên cứu là rất khó khăn. Bên cạnh đó, ngoài quỹ của nhà nước, quỹ của doanh nghiệp lập ra cho phát triển khoa học và công nghệ có số lượng thành viên tham gia cũng rất hạn chế.
Đơn cử, theo báo cáo tổng kết của Bộ Khoa học và Công nghệ về tình hình thực hiện Luật Khoa học và Công nghệ, giai đoạn 2015-2021, số tiền và số doanh nghiệp trích lập quỹ không nhiều; việc sử dụng số tiền từ quỹ chi cho hoạt động khoa học và công nghệ chỉ đạt 60%. Cụ thể, số tiền trích lập quỹ cả nước đạt trên 23.000 tỷ đồng và sử dụng trên 14.000 tỷ đồng.
Theo số liệu về tình hình trích lập và sử dụng quỹ năm 2022, có khoảng 220 doanh nghiệp trích lập và sử dụng quỹ trong năm 2022 với tổng số tiền trích lập khoảng 6.500 tỷ đồng, số tiền quỹ được sử dụng khoảng 3.200 tỷ đồng. Năm 2023 có 170 doanh nghiệp trích lập quỹ với tổng số tiền là 5.879 tỷ đồng, có hơn 200 doanh nghiệp sử dụng quỹ với số tiền sử dụng là 4.363 tỷ đồng.
Các quy định khuyến khích trích lập và sử dụng quỹ phát triển khoa học và công nghệ chưa đủ hấp dẫn, nên số doanh nghiệp trích lập quỹ chưa nhiều, số dư quỹ chưa sử dụng lớn. Việc quản lý nhà nước về quỹ áp dụng theo chế độ hậu kiểm, trong khi hướng dẫn nội dung chi còn thiếu cụ thể, dễ dẫn đến rủi ro pháp lý cho doanh nghiệp.
Một số doanh nghiệp kiến nghị, Ban soạn thảo Luật Khoa học, công nghệ và Đổi mới sáng tạo nên nghiên cứu có sự phân cấp cho các doanh nghiệp trong thực hiện các nhiệm vụ chi, sử dụng Quỹ phát triển khoa học và công nghệ một cách chủ động, linh hoạt hơn.
